Жерге құқықтық қатынас жөніндегі сұрақтар мен жауаптар

1. Жерді бір санаттан басқа санатқа ауыстыруды кім және қалай іске асырады?
   
   Қазақстан Республикасының жер қоры нысаналы мақсатына сәйкес мынадай санаттарға (ауыл шаруашылығы мақсатындағы, елді мекендердің, өнеркәсіп және т.б.) бөлінеді және белгіленген нысаналы мақсатына сәйкес пайдаланылады. Жерді санаттарға жатқызуды, сондай-ақ жерді оның нысаналы мақсатының өзгеруіне байланысты бір санаттан басқасына ауыстыруды мемлекеттік органдар өз құзіретінде жүргізеді.(1.2- б).


2. ҚР жер кімнің меншігінде болады?
   
   Қазақстан Республикасында Жер мемлекеттік меншікте болады. Жер учаскелері Кодексте белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін.


3. ҚР Жер заңдарының принциптері қандай?
   
   Қазақстан Республикасының жер заңдарының келесі принциптеріне негізделеді:
   
   
   • ҚР аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және бөлінбейтіндігі;
   • жерді табиғи ресурс ретінде сақтау;
   • жерді қорғау және ұтымды пайдалану;
   • экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;
   • жерді нысаналы пайдалану;
   • ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердің басымдығы;
   • жердің жай –күйі және оған қолжетімділік туралы ақпаратпен қамтамасыз ету;
   • жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі іс-шараларды мемлекеттік қолдау;
   • жерге залал келуін болдырмау немесе оның зардаптарын жою;
   • жерді ақылы пайдалану.
   Жер заңдарының міндеттері: Жер учаскесіне меншік құқығы мен жер пайдалану құқығы туындауының, өзгертілуі мен тоқтатылуының негіздерін, шарттары мен шектерін; жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушылардың құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыру тәртібін белгілеу; жерді ұтымды пайдалану мен қорғауды, топырақ құнарлылығын ұдайы қалпына келтіріп отыруды, табиғи ортаны сақтау мен жақсартуды қамтамасыз ету мақсатында жер қатынастары саласында заңдылықты нығайту және т.б.(4,5-б).


4. Жерді аймақтарға бөлу нені білдіреді және оны кім жүргізеді?
   
   Аймақтарға бөлу- жер аумағын оның нысаналы мақсаты мен пайдалану режимін белгілей отырып айқындау.Жерді аймақтарға бөлуді белгілі бір деңгейде ұйымдастыруды тиісті атқарушы органдары жүзеге асырады, жерді аймақтарға бөлу жобасын тиісті өкілді органдар бекітеді. Жерді аймақтарға бөлу кезінде белгіленген, аумақты пайдаланудың нысаналы режимі жоғарғы тармақтарда көзделген тәртіппен бекітіледі, жер құқығы қатынастарының субъектілері үшін міндетті болып табылады. Бұл жұмыс жергілікті бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.


5. ҚР жер үшін төленетін төлемдер, сондай-ақ оның базалық ставкалары қандай?
   
   Біріншіден, меншіктегі, тұрақты жер пайдаланудағы немесе бастапқы уақытша өтеусіз жер пайдаланудағы жер учаскелеріне жер салығы салынады.
   Екіншіден, мемлекет уақытша өтеулі пайдалануға (жалға) берген жер учаскелері үшін жер учаскелерін пайдалану төлемақысы алынады.
   Жер учаскелерін мемлекеттік меншіктен жеке меншікке беру өтеулі негізде, жергілікті атқарушы органның шешімі бойынша ақысы бірден төленіп не мерзімін ұзартып сату арқылы жүргізіледі, бұған:қазақастан Республикасының азаматтарына- тұрғын үй-жайлардың меншік иелеріне өзіндік (қосалқы) шаруашылығын, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай құрылыстары үшін заң актілерінде көзделген өзге де жайларда, жер учаскесі меншікке өтеусіз негізде берілетін жағдайлар қосылмайды (9,10-б).


6. Кенттер, ауылдық (селолық) округтер әкімдерінің құзыреті
   
   Олардың құзыретіне мыналар жатады: жер учаскесіне меншік құқығын және жерді пайдалану құқығын беру облыстық, аудандық, қалалық атқарушы органдардың құзыреттерінен басқа- жер учаскелерін мемлекеттік қажеттіктер үшін алып қою, соның ішінде сатып алу арқылы алып қою мәселелері жөнінде аудандық (қалалық) әкімдікке ұсыныстар енгізу;- олардың құзыретіне жатқызылған өзге де мәселелер кіреді (19-б).
   
7. Егер елді мекендер пунктінің шекаралары белгіленбеген болса, оны қалай орындау керек?
   
   Кенттер мен ауылдардың (селолардың) шекарасы (шегі) аудандық (қалалық) өкілді және атқарушы органдардың бірлескен шешімімен белгіленеді және өзгертіледі (19,108-б).


8. Жер учаскесіне меншік құқығы қалай және қашан туындайды?
   
   Жер учаскесіне меншік құқығы:


• меншік құқығын табыстау;
• меншік құқығын беру;
• меншік құқығының мирасқорлық тәртібімен ауысуы арқылы туындайды;
• Жер учаскесіне меншік құқығы:
• Мемлекеттік органдар актілерінің;
• Азаматтық-құқықтық мәмілердің негізінде;
• ҚР заңдарында көзделген өзге де негіздерде туындайды (20-23б).
9. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге меншік құқығы
   
   Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелері жеке меншік құқығымен Қазақстан Республикасының азаматтарына шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін және Қазақстан Республикасының мемлекеттік емес заңды тұлғаларына тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу және орман өсіру үшін беріледі.
   Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесіне жеке меншік құқығын табыстау ақылы негізде жүргізіледі.
   Азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскесіне жеке меншік құқығын оның кадастрлық (бағалау) құнына қарай айқындалатын жеңілдікті бағамен сатып алуына болады (ҚР әкіметі белгілейді).
   Жер учаскесіне жеке меншік құқығын сатып алу ақысын толық төлеген тұлғаның ҚР заңдарында тыйым салынбаған мәмілелердің кез келген түрін жасауға құқығы бар. Жеңілдікті сатып алу жер учаскесіне жеке меншік құқығы мемлекеттік тіркелген кезден 10 жыл өткеннен кейін тыйым салынбаған мәмілелердің кез келген түрін жасау құқығын береді (24-б).


10. Мемлекеттік меншік құқығын іске асыру
    
    Мемлекеттік меншіктегі жер учаскелері:
    
    
    • жеке меншікке сатылуы немесе өтеусіз берілуі;
    • тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға берілуі;
    • ҚР өзге де заң актілерінде, өзге де құқықтық нысандар мен жағдайларда іск асырылуы мүмкін (27-б).
11. Жер пайдалану құығын табыстау мен беру қалай жүргізіледі?
    
    Жер пайдалану құқығын табыстау тұлғаға жер пайдалану құқығын тікелей мемлекеттің беретінін білдіреді. Жер пайдалану құқығын табыстау атқарушы органның жер учаскесіне құқық табыстау жөніндегі құзыретіне сәйкес жүргізіледі. Жер пайдалану құқығын беру тұлғаға жер пайдалану құқығын басқа жер пайдаланушының беретінін білдіреді. Жер пайдалану құқығын беру азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде, сондай-ақ осы негізде жер пайдалану құқығын иеліктен шығару және оны беру жүргізіледі (32,33-б).


12. қызметтік жер телемі
    
    қызметтік жер телімі ұзақ мерзімді уақытша өтеусіз жер пайдаланудың ерекше бір түрі болып табылады.қызметтік жер теліміне құқығы бар қызметкерлер санаттарының тізбесін ҚР әкіметі белгілейді.
    қызметтік жер телімі кейінгі уақытша өтеусіз жер пайдалануға жатады және жұмысқа байланысты бөлінген кезеңге беріледі. қызметтік жер телімі жасы немесе мүгедектігі бойынша зейнеткерлікке шыққан соң еңбек қатынастарын тоқтатқан қызметкерлерде (қызметтік міндеттерін орындауға байланысты қаза тапқан қызметкерлердің отбасында жұмысқа жарамсыз жұбайы мен қарт ата-аналары үшін өмір бойы) сақталады. қызметтік жер телімін пайдалану құқығына қатысты қандай да болсын мәміле жасасуға жол берілмейді (41-б).


13. Жер учаскесіне құқықты табыстау тәртібі
    
    Мемлекеттік меншіктегі жерден жер учаскесіне құқықты табыстау мынадай ретпен жүргізіледі:
    
    
    • жер учаскесіне тиісті құқық табыстау туралы өтінім жасау;
    • жер учаскесін алдын-ала таңдау;
    • жерге орналастыру жобасын әзірлеу және бекіту;
    • жер учаскесіне құқық табыстау туралы жергілікті атқарушы органның шешім қабылдауы;
    • белгілі бір жердегі жер учаскесінің шекарасын белгілеу;
    • жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындау және беру, жер учаскесіне құқықты мемлекеттік тіркеу(43-46).


14. Жер учаскелерін беру нормалары
    
    -ауылдық жерлерде өзіндік қосалқы шаруашылық (үй маңындағы және егістік телімдерді қоса алғанда) жүргізу үшін-суарылмайтын жерде 0,25 гектар және суармалы жерде 0,15 гектар;
    
    
    • жеке тұрғын үй құрылысы үшін -0,10 гектар;
    • бағбандық, сондай-ақ саяжай құрылысы үшін-0,12гектар.
    Жер учаскелерін аталған мақсаттар үшін қайталап тегін беруге жол берілмейді (50-б).


15. Жер учаскесіне ортақ меншік немесе ортақ жер пайдалану
    
    Екі немесе бірнеше тұлғаның меншігіндегі жер учаскесі оларға ортақ меншік құқығымен тиесілі болады.Жер учаскесі әрбір меншік иесінің үлесі анықталған немесе үлестері анықталмаған ортақ меншікте болуы мүмкін.
    Жер учаскесін пайдалану тәртібі ортақ меншікке (ортақ пайдалануға) қатысушылар арасындағы шартпен белгіленеді.Жер учаскесін пайдалану тәртібі туралы қатысушылардың келісімі мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органда тіркелуге тиіс (53-54-б).


16. Ортақ үлестік меншіктегі немесе ортақ үлестік жер пайдаланудағы жер үлесін айқындау тәртібі
    
    Егер учаскеге ортақ үлестік меншікке (ортақ үлестік жер пайдалануға) қатысушылардың жер үлестерінің мөлшерін ҚР заңдары негізінде айқындау мүмкін болмаса және оның барлық қатысушыларының келісімімен белгіленбесе, жер үлестері тең болып есептеледі.
    Ортақ үлестік меншікке (ортақ үлестік жер пайдалануға) барлық қатысушылардың келісімімен олардың әрқайсысының ортақ жер учаскесін сатып алуға және игеруге қосқан салымына қарай олардың жер үлестерін айқындау мен өзгерту тәртібі белгіленуі мүмкін (56-б).


17. Ортақ үлестік меншіктегі (ортақ үлестік жер пайдаланудағы) жер учаскесін бөлісу және одан үлесті бөліп шығаруға бола ма?
    
    Егер жер учаскесі бөлінбейтін болып танылса, оны бөлуге және одан жер үлесін нақтылы бөліп шығаруға жол берілмейді (57-59).


18. Жер учаскесіне ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі
    
    Ол ерлі-зайыптлар арасындағы мүліктік қатынастарды реттейтін азаматтық және неке-отбасы заңдарында көзделген нормаларға сәйкес айқындалады.Ерлі-зайыптыларға олар некеге тұрғанға дейін тиесілі болған, сондай-ақ олардың мұрагерлік тәртібімен сыйға алған жер учаскелері мен жер үлестері олардың әрқайсысының меншігінде болады.Егер ерлі-зайыптылардың некеде тұрған кезінде олардың ортақ мүлкі есебінен осы жер учаскелерінің құнын едәуір арттыратын салымдар жүргізілгені анықталса, ерлі-зайыптылар арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, ерлі-зайыптылардың әрқайсысының жер учаскелері олардың бірлескен меншігі болып танылуы мүмкін (60-б).


19. Көп пәтерлі үй тұрғындарының жер учаскесіне құқықтары
    
    Бұл жер учаскесі кондоминиум объектісінің құрамындағы үй-жайлардың меншік иелерінің ортақ үлестік меншігі болып табылады. Кондоминиум объектісінің құрамына кіретін жер учаскесін бөліуге барлық қатысушылар жазбаша келісім берген жағдайда жол беріледі. Пәтерге (үй-жайға) меншік құқығының басқа тұлғаға ауысуы жер учаскесіне құқықтағы тиісті үлестің пәтерді (үй-жайды) алушыға ауысуына ұласады (62-б).


20. Сервитуттар, олардың тоқтатылуы және тіркелуі
    
    Бөтен жер учаскесін шектеулі нысаналы пайдалану құқығы (сервитут):
    
    
    • тікелей нормативтік құқықтық актіден;
    • мүдделі тұлғаның меншік иесімен немесе жер пайдаланушымен шартының негізінде;
    • жергілікті атақарушы органның актісі негізінде;сот шешімі негізінде;
    Сервитуттың қолданылуы құқық иесінің бас тартуы, ұзақ уақыт (3 жыл) пайдаланылмауы, оның белгіленген мерзімінің өтуі нәтижесінде, тараптар арасындағы келісім негізінде, сот шешімі негізінде және өзге де негіздер бойынша тоқтатылады. Сервитуттардың туындауы, өзгертілуі және тоқтатылуы құқық кадастрында мемлекеттік тіркелуге тиіс.Нормативтік құқықтық актілер негізінде туындайтын сервитуттар мемлекеттік тіркеуге жатпайды (67-75-б).


21. Жер учаскесі мен жер пайдалануды кепілге салу, тәртібі, тіркеу
    
    Кепіл берушіге жеке меншік құқығымен немесе жер пайдалану құқығымен тиесілі жер учаскесі кепіл мәні болуы мүмкін. Жер учаскесінің және жер пайдалану құқығының кепіліне жылжымайтын мүлік ипотекасы туралы ережелер қолданылады. Жер учаскесін немес жер пайдалану құқығын кепілге салу үшін ықтимал кепіл ұстаушыға:
    
    
    • жер учаскесіне құқығын куәландыратын құжаттарды (акті...);
    • жер учаскесіне құқықты тіркеу туралы куәлікті;
    • ортақ бірлескен меншікке немесе ортақ бірлескен жер пайдалануға қатысушылардың жазбаша келісімін;
    • кадастрлық (бағалау) құны актісін;
    • жер учаскесінде орналасқан жылжымайтын мүліктің бағалау құны актісін;
    • жер учаскесі шекарасының жоспарын;
    • шарт жасасу мерзімінде кепіл салушыға белгілі болған ипотекаға қатысты үшінші тұлғалардың барлық құқықтарының тізбесін (кепілге салу, пайдалану, жалдау, сервитут құқықтарын, жер учаскесіне немесе жер пайдалану құқығына басқа да ауыртпалықтарды);
    • жер учаскесі бойынша сенімді деректерді белгілеу үшін қажетті басқа да материалдарды табыс етеді.
    Жер учаскесін немесе жер пайдалану құқығын кепілге салу жылжымайтын мүлікпен жасалатын мәмілелерді тіркеу үшін белгленген тәртіппен мемлекеттік тіркелуге тиіс (76-80-б).


22. Жер учаскесіне меншік құқығын, жер пайдалану құқығын және өзге де заттық құқықтарды тоқтату
    
    Жер учаскесіне жеке меншік құқығы немесе жер пайдалану құқығы:
    
    
    • меншік иесі меншік құқығынан немесе жер пайдаланушы жер пайдалану құқығынан бас тартқан;
    • меншік құқығынан айырылған ретте;
    • учаске берілген мерзімнің өтуі;
    • жер пайдалану шартының мерзімінен бұрын тоқтатылуы;
    • жер пайдаланушыға қызметтік жер телімін берумен байланысты туындаған еңбек қатынастарының тоқтатылуы негіз болады (76-80-б).


23. Жеке меншік құқығынан немесе жер пайдалану құығынан бас тарту, өндіріп алу, алып қою
    
    Меншік иесі немесе жер пайдаланушы жер учаскесіне қатысты өзіне тиесілі құқықтарынан жалдау шартын немесе өтеусіз уақытша жер пайдалану туралы шартты тоқтату үшін белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады. Бас тарта алады. Жер учаскесі мемлекеттік қажеттіктер үшін сатып алу немесе айырбастау, шығындарды өтеу жолымен алып қойылады және жер учаскесін мақсатсыз пайдалану, заңды бұзу, тәркілеу алып қоюға негіз болуы мүмкін (82-86-б).


24. Мемлекеттік қажеттіктер үшін сатып алынатын жер учаскесінің бағасы қалай анықталады?
    
    Сатып алынатын жер учаскесінің бағасын айқындау кезінде оған жер учаскесінің немесе құқықтардың, онда орналасқан жылжымайтын мүліктің нарықтық құны, сондай-ақ үшінші тұлғалар алдындағы міндеттемелердің мерзімінен бұрын тоқтатылуына байланысты өздері шеккен шығындарды қоса алғанда, жер учаскесінен айырылуына байланысты барлық шығын қосылады.
    Меншік иесі мемлекеттен сатып алған ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесінің және мемлекеттік қажеттіктер үшін сатып алынатын жер учаскесінің бағасы (шығынды есептемегенде) мемлекетке төленген сома мөлшерінде айқындалады. Мемлекет төлеу мерзімін ұзартып сатқан жер учаскесі үшін сома толық төленбеген кезде (шығынды есептемегенде) және оны мемлекеттік қажеттіктер үшін сатып алу кезінде, жер учаскесінің бағасы мемлекетке төленген сома мөлшерінде айқындалады (87-б).


25. Жекелеген санаттағы жерді алып қоюды шектеу
    
    Бұл суармалы ауыл шаруашылығы алқаптарына, балық шаруашылығы бағдарындағы ғылыми-зерттеу және оқу орындарының тәжірибелік алаңдарына, биологиялық және ирригациялық-мелиорациялық, орман және су қорының жерлеріне қатысты (90-б).


26. Жер учаскесін уақытша алып қою дегеніміз нені білдіреді?
    
    Дүлей апаттар, соғыс жағдайындағы режим, авариялар, эпидемиялар, індеттер және өзге де төтенше жағдайлар кезінде жер учаскесі жергілікті атқарушы органдардың шешімімен меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға олардың шеккен шығыны өтеле отырып, олардан қоғам мүддесі үшін уақытша алып қойылуы мүмкін. Меншік иесінің немесе жер пайдаланушының шеккен шығынын өтеу бағасы сот тәртібімен даулануы мүмкін (91-б).


27. Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екіншісіне ауыстыру тәртібі қандай?
    
    Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екіншісіне ауыстыру қажетті табиғи факторларға, оларды бұдан кейін де басқа жер алқаптарының құрамында пайдаланудың экономикалық тұрғыдан орындылығына негізделеді. Жер учаскесі меншік иесінің немесе жер пайдаланушының жер учаскесінің орналасқан орны бойынша тиісті жергілікті атқарушы органга берген өтінімі ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екіншісіне ауыстыру жөніндегі жұмыстарды жүргізуге негіз бола алады.
    Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екіншісіне ауыстыру жер учаскесі, учаскелер тобы, суармалы алап, жер пайдалану бойынша жүргізілуі мүмкін. қолда бар жоспарлау-картографиялық материалдары, жерге орналастыру, мелиорациялық құрылыс жобалары, топырақты зерттеу, топырақ-мелиорациялық, геоботаникалық ісденістер материалдары, түсірілген суреттер, жер кадастры және т.б. деректерін зерделеу негізінде алдын ала анықталады.
    Ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екіншісіне ауыстыру жөніндегі метериалдар жиналып жер ресурстарын басқару жөніндегі аудандық органға жинақтап қорыту және келісу үшін жіберіледі. Содан соң материалдарды тұтастай алғанда облыс бойынша тұжырымдайды және өз қорытындысымен бірге оларды: суарылмайтын егістікті неғұрлым бағасы төмен ауыл шаруашылығы алқаптарының түріне ауыстыру бойынша түпкілікті шешім қабылдау үшін аудандық атқарушы органға жіберіледі;
    Жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган суармалы егістікті суарылмайтын алқап түрлеріне ауыстыру жөніндегі ұсынылған матералдарды ауыл шаруашылығы, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі орталық уәкілетті органдармен келіседі және өзінің жинақталған қорытындысымен қоса, осы мәселе бойынша түпкілікті шешім қабылдау үшін облыстық атқарушы органға жібереді (98-б).


28. Шаруа(фермер) қожалығын жүргізуге арналған жер учаскелері қалай беріледі?
    
    Жер учаскелері шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін ҚР азаматтарына жеке меншік құқығымен немесе уақытша өтеулі жер пайдалану құқығымен 49 жылға, ал шалғайдағы мал шаруашылығын жүргізу үшін уақытша өтеусіз жер пайдалану құқығы беріледі. Шаруа (фермер) қожалығын жүргізу үшін жер учаскесін алуға басым құқықты жеке еңбегімен шаруашылық жүргізетін, арнаулы ауыл шаруашылығы білімі мен біліктілігі, тәжірибесі бар және сол жерде тұратын азаматтар пайдаланады.Азаматтың жергілікті атқарушы органға берген өтініші және бөліп шығарылатын жер учаскесінің орналасқан жері туралы қоса берілген келісілген материалдар оған жер учаскесіне құқық беруге негіз болып табылады (101-б).


29. өзіндік қосалқы шаруашылыққа, бағбандыққа және саяжай құрылысына арналған жер учаскелері қай жер санатынан беріледі?
    
    ҚР азаматтарына өзіндік қосалқы шаруашылық жүргізу, бағбандық және саяжай құрылысы үшін жеке меншікке жер учаскелері ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерден, ауылдық елді мекендердің жерінен және босалқы жерден беріледі. Жер учаскелерінің меншік иелері жай серіктестіктерге, тұтыну кооперативтеріне бірігуге құқылы (102-б).


30. Жекешелендіретін мемлекеттік ауыл шаруашылығы ұйымдарының жер учаскесін бөлу тәртібі
    
    Мемлекеттік ауыл шаруашылығы ұйымдарының өздері пайдаланатын жерінің шекарасы шегіндегі ауыл шаруашылығы алқаптары шартты жер үлесіне бөліске жатады, бұған:
    
    
    • елді мекендер шегіне кірген;
    • арнайы жер құрамына енгізілген;
    • радиациялық ластануға ұшыраған, бүлінген және т.б. сондай -ақ шалғайдағы мал шаруашылығының жер учаскелері қосылмайды.
    Ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы көлемін шартты жер үлесіне құқығы бар адамдардың санына бөлу арқылы-гектармен.
    Ауыл шаруашылығы ұйымының жер пайдалануындағы ауыл шаруашылығы алқаптарының балл-гектар сомасын шартты жер үлесіне құқығы бар адамдар санына бөлу арқылы-балл-гектармен (көлемге көбейтілген топырақ бонитетінің балы) есептеп шығарылады.
    Шартты жер үлесі мөлшерін анықтау нәтижелері және шартты жер үлесіне құқығы бар азаматтардың тізімі еңбек ұжымының жалпы жиналысының шешімімен бекітіліп, хаттамамен ресімделіп, аудандық (қалалық) атқарушы органда бекітілуі тиіс. Одан кейін шартты жер үлесіне құқық туралы куәлікпен куәландырылады (103-б).


31. Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі шығасыға не жатады және өтеу тәртібі қандай?
    
    Ауыл шаруашылығы алқаптарын алып қоюдан туындаған ауыл шаруашылығы өндірісіндегі шығасы ауыл шаруашылығы алқаптарының көлемі мен олардың сапасын қалпына келтіру арқылы ауыл шаруашылығы өндірісінің деңгейін сақтау мақсатында республикалық бюджет кірісіне өтелуге тиіс. Бұл шығасы шығынның орнын толтырудан тыс өтеледі.
    Шығасының мөлшері жергілікті атқарушы органның жер учаскесіне тиісті құқық беру туралы шешім қабылдауы үшін негіз болып табылатын жерге орналастыру жобасының (жерге орналастыру ісінің) құрамында белгіленеді. Шығасының мөлшері нормативтерді негізге ала отырып анықталады.
    Жер учаскесі берілген заңды немесе алқаптарды қалпына келтіруге жұмсалатын сома есепке алынып, шығасы ҚР әкіметі белгілеген тәртіппен өтеледі (105,106-б).


32. Жерге орналастыру және оны жүргізу
    
    Жерге орналастыру:
    
    
    • жерге орналастырудың, жерді аймақтарға бөлудің республикалық, облыстық және аймақтық схемаларын (жобаларын) және жер ресурстарын пайдалану, жақсарту және қорғау бағдарламаларын әзірлеуді;
    • шаруашылықаралық жерге орналастыру жобаларын жасауды, жер учаскелерін бөліп беру мен шекарасын белгілеуді, жер кчаскесіне меншік құқығына және жер пайдалану құқығына құжаттар жасауды;
    • белгілі бір жерде елді мекендердің шекарасын анықтау мен белгілеуді;
    • бүлінген жерді жаңғырту жобаларын әзірлеуді;
    • жерді түгендеу ісін жүргізуді;
    • топографиялық-геодезиялық, картографиялық, топырақты зерттеу,геоботаникалық және басқа да зерттеу мен іздестіру жұмыстарын жүргізуді;
    • тақырыптық карталар мен атластар жасауды және т.б. қамтамасыз етеді.
    Жерге орналастыру атқарушы органдардың шешімі бойынша не жер учаскелерінің мүдделі меншік иелерінің немесе жер пайдаланушылардың өтінімі бойынша, сондай-ақ жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық органдардың бастамасы бойынша жүргізіледі.
    Жерге орналастыру жұмыстарын орындау тәртібі мен технологиясы жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган бекітетін нормативтік -құқықтық актілермен белгіленеді, олар жерге орналастыру жұмыстарын орындаушылардың барлығы үшін міндетті.
    Жерге орналастыру құжаттарын белгіленген тәртіппен келісілген сәйкес инстанциялар бекітеді.
    Жерге орналастыру құжаттамасына өзгерістер осы құжаттаманы бекіткен органның рұқсатымен ғана енгізіледі.
    Жерге орналастыру жобасын орындау: жобаны жер бетіне көшіруді; жобаның барлық элементтерін игеруді; жерге орналастыру материалдары мен құжаттарын ресімдеуді және беруді қамтиды (149-151-б).


33. Мемлекеттік жер кадастры (МЖК), оның мазмұны, кадастрлық бөлу, жер-кадастр құжаттамасы және жүргізу тәртібі дегеніміз не?
    
    МЖК ҚР жерінің табиғи және шаруашылық жағдайы туралы мәліметтердің жүйесі болып табылады.
    ҚР жер кадастрын жүргізуді ұйымдастыруды жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган мен оның аумақтық органдары жүзеге асырады. Жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті органның мемлекеттік басқару органы болып табылатын, мамандандырылған республикалық мемлекеттік кәсіпорындар ҚР бүкіл аумағында бірыңғай жүйе бойынша жүргізеді. Мемлекеттік жер кадастрының деректерін есепке алу мен оларды сақтау бірлігі тұйық шекарада бөліп шығарылған, белгіленген тәртіппен жер құқығы қатынастары субъектілеріне бекітілген жер учаскесі болып табылады. МЖК мазмұны бойынша мынадай жұмыс түрлерін:
    
    
    • жер учаскесінің кадастрлық ісін қалыптастыруды;
    • жердің мөлшері мен сапасын есепке алуды;
    • жер учаскелерінің меншік иелері мен жер пайдаланушыларды есепке алуды;
    • мемлекеттік тіркеу мақсаты үшін жер учаскелерін есепке алуды;
    • жерді мемлекеттік кадастрлық бағалау мен топырақты бағалауды;
    • жер учаскелері мен олардың субъектілері туралы деректер банкін және т.б. қағаз бетінде және электрондық түрде жинақтауды, өңдеу мен жүргізуді;
    • МЖК ААЖ құру мен жүргізуді;
    • Жер-кадастр карталарын, оның ішінде цифрлық карталарды дайындау мен жүргізуді;
    • Жер-кадастр кітабы мен бірыңғай мемлекеттік жер тізілімін жүргізуді;
    • Жер учаскесіне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындауды қамтиды.
    ҚР аумағын кадастрлық бөлу жер учаскелеріне кадастрлық нөмірлер беру мақсатында жүзеге асырылады. ҚР аумағын кадастрлық бөлудің бірлігі есептік кварталдар болып табылады. Жер учаскелерінің кадастрлық нөмірлерін түзу мақсатында облыстарға, республикалық маңызы бар қалаларға, аудандарға және облыстық (аудандық) маңызы бар қалаларға берілетін кодтардың тізбесін ҚР әкіметі белгілейді.
    Жер-кадастр құжаттамасы есепке алудың барлық деңгейлерінде: базалық, мезгіл-мезгіл жаңартылатын және жыл сайын жасалатын құжаттаманы қамтиды. Базалық жер-кадастр құжаттамасына жер-кадастр істері, жер-кадастр кітабы,жердің бірыңғай мемлекеттік тізілімі, жер-кадастр карталары жатады.
    МЖК қағазға түсіріліп жүргізіледі және ақпаратты жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерін пайдалану арқылы жүргізілуі мүмкін. Мемлекеттік жер кадастрын жүргізу тәртібі ҚР заңдарында белгіленеді(152-157-б).


34. Жер мониторингі, міндеттері, жер мониторингін жүргізу, ақпаратын алу
    
    Жер мониторингі жер қорының сапалық және мөлшерлік жай-күйін базалық (бастапқы), жедел, мерзімді байқау жүйесін білдіреді. ҚР барлық жері жер мониторингінің объектісі болып табылады.
    Жер мониторингінің міндеттері:
    
    
    • жердің жай -күйінің өзгерістерін кақытылы анықтау, бағалау, болжам жасау және ұсыныстар әзірлеу;
    • МЖК жүргізуді, жерге орналастыруды, жерді пайдалану мен қорғауды бақылауды ақпараттық қамтамасыз ету.
    Жер мониторингін жүргізуді ұйымдастыруды жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган жүзеге асырады.
    Жер мониторингін жүргізу және оның деректерін пайдалану тәртібін ҚР әкіметі айқындайды (159-162-б).


35. Жер қатынастарын жүзеге асыруды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды қажыландыру тәртібі
    
    Облыстардың, астананың және республикалық маңызы бар қалалардың шекарасын белгілеу кезінде жүргізілетін жерге орналастыру, жер кадастры мен жер мониторингін жүргізу, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің паспорттарын жасау және ҚР әкіметінің шешімі бойынша жүргізілетін өзге де жұмыстар республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
    Аудандардың, облыстық, аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдық(селолық) округтердің, кенттердің шекарасын белгілеу кезінде жүргізілетін жерге орналастыру, жерді аймақтарға бөлу, ауыл шаруашылығы алқаптарын бір түрден екінші түрге ауыстыру, елді мекендерді жер-шаруашылық орналастыру және жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша жүргізілетін өзге де жұмыстар тиісті жергілікті бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылады.
    Жер учаскелерінің жеке меншік иелері мен жер пайдаланушылардың өтініштері бойынша жерге орналастыру олардың қаражаты есебінен жүзеге асырылады (163-б).


36. Шығындарды өтеу тәртібі
    
    Меншік иесіне немесе жер пайдаланушыға келтірілген шығын оны келтірушінің есебінен өтеледі. өтемақы мөлшерін айқындау кезінде оған:
    
    
    • жер учаскесінің немесе жер пайдалану құқығының нарықтық құны;
    • көпжылдық екпелерді қоса алғанда, учаскедегі жылжымайтын мүліктің нарықтық құны;
    • жер учаскесін игеруге, оны пайдалануға байланысты шығындар құны;
    алынбай қалған пайда енгізіледі.
    өтемақы мөлшерін айқындау тараптардың келісімімен белгіленеді (164-166-б).


37. Жер даулары, жер заңдарын бұзғаны үшін жауаптылық
    
    Жер даулары сот тәртібімен қарастырылады. Жер заңдарының бұзылуына кінәлі жеке және заңды тұлғалар, мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдары ҚР заң актілерінде белгіленген тәртіппен жауапты болады (167-168-б).


38. Шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін жер учаскелері уақытша жер пайдалану құқығымен табысталған азаматтардың жер учаскесін жеке меншікке сатып алуға құқығы бар ма?
    
    Шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін жер учаскелері уақытша жер пайдалану құқығымен табысталған азаматтар осы Кодексте белгіленген тәртіппен жер учаскесін жеке меншікке сатып алуға құқығы бар (170-б).


39. өздеріне жер пайдалану құқығымен тиесілі жер учаскелерін шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін кейінгі жер пайдалануға (қосалқы жалға) берген азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар не істеу керек?
    
    Олар 2005 жылдың 1 қаңтарына дейін кейінгі жер пайдалану (қосалқы жалдау) туралы шарттарды бұзуға міндеттті. Жалға берушілердің аталған құқықтары іске асырылмаған жағдайда, кейінгі жер пайдалану (қосалқы жалдау) туралы шарттарды бұзу және жер пайдаланушылар құқықтарының тоқтатылуы (жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық органдардың талап-арызы бойынша) сот тәртібімен жүзеге асырылады, ал кейінгі жер пайдалануға берілген жер учаскелері алып қойылады және ауданның арнайы жер қорына енгізіледі (170-б).


40. Шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін жер учаскесіне тұрақты жер пайдалану құқығын (ұзақ мерзімді жер пайдалану құқығын) мемлекеттен бұған дейін сатып алған азаматтар не істеу керек?
    
    Шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін жүргізу үшін жер учаскесіне тұрақты жер пайдалану құқығын (ұзақ мерзімді жер пайдалану құқығын) мемлекеттен бұған дейін сатып алған азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалар осы Кодексте белгіленген жер учаскелері нормаларының шегінде жеке меншік құқығын сатып алуға қосымша төлемақы алынбай, жер учаскелерінің меншік иелеріне айналады (170-б).


41. өздеріне тиесілі құқықты бұған дейін жалға берген шартты жер үлесіне құқық иелері не істеу керек?
    
    2005 жылдың 1қаңтарына дейін бұл құқығын осы Кодексте көзделген тәртіппен және шарттарда төменде көрсетілген іс-әрекеттердің бірін жасау арқылы іске асыруға міндетті:
    
    
    • жер учаскесін жеке меншікке сатып алу;
    • жеке шаруа (фермер) қожалығын немесе тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін дербес жүргізу үшін жер учаскесін уақытша ортақ немесе бөлек жер пайдалануға алу;
    • шаруашылық серіктестігінің жарғылық капиталына салым ретінде, акционерлік қоғамның акцияларын төлеуге немесе өндірістік кооперативке жарна ретінде беру.
    Бұл ретте жер учаскесін шартты жер үлестерінің есебіне бөліп беру (түзу) жерге орналастыру тәртібімен жүзеге асырылады (170-б).


42. өздеріне тиесілі құқықтарды жарғылық капиталына салым ретінде, жарна ретінде берген шартты жер үлесінің иелері не істеу керек?
    
    Өздеріне тиесілі құқықтарды жарғылық капиталына салым ретінде, жарна ретінде берген шартты жер үлесінің иелері қатысушылар құрамынан шыққан кезде үлесті немесе пайды, жер учаскесін қоса нақтылы бөліп алуға құқығы бар (170-б).


43. Шартты жер үлесі құқығымен байланысты даулар қалай және қайда қарастырылады?
    
    Шартты жер үлесі құқығымен байланысты барлық даулар сот тәртібімен қарастырылады (170-б).


44. Осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін берілген жер учаскелеріне құқықты куәландыратын құжаттары бар азаматтар не істеу керек?
    
    ҚР жер заңдарында белгіленген жер учаскелеріне құқықтардың өзгеру ескеріле отырып, заңдық күшін сақтайды (170-б).


45. МЖК (мемлекеттік жер кадастрын) кім және қалай жүргізіледі?
    
    МЖК ҚР барлық аумағында жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық атқарушы органның мемлекеттік басқару органы болып табылатын мамандандырылған республикалық мемлекеттік кәсіпорындар бірыңғай жүйе бойынша жүргізеді (170-б).


46. Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды кім және қалай жүзеге асырады?
    
    Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті орган және аумақтық органдарды, сондай-ақ өз құзіретінің шегінде өзге де уәкілетті органдар жүзеге асырады (145-б).


47. Мемлекеттік бақылауды кім белгілейді?
    
    Мемлекеттік бақылауды ҚР әкіметі белгілейді (145-б).


48. Жер пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды қандай лауазымды адамдар жүзеге асырады?
    
    Жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі бас мемлекеттік инспекторы- жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілетті органның басшысы;
    Тиісті әкімшілік аумақтық бірліктердің жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі бас мемлекеттік инспекторлар;
    Жерді пайдалану мен қорғау жөніндегі мемлекеттік инспекторлар жүзеге асырады (146-б).


49. Босалқы жер құрамы
    
    Меншікке немесе жер пайдалануға берілмеген, аудандық атқарушы органдардың қарамағындағы барлық жер босалқы жер болып табылады.
    Ядролық қару сынақтары жүргізілген жер учаскелері ҚР әкіметінің шешімімен босалқы жер құрамына ауыстырылады (137-б).


50. Кодекстің қолданылу тәртібі
    
    Кодекс ол қолданысқа енгізілгеннен кейін туындаған жер құқығы қатынастарына қолданылады.
    Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін қабылданған жер қатынастарын реттейтін нормативтік құқықтық актілер осы Кодекске қайшы келмейтін бөлігінде қолданылады (169-б).